Critical Thinking မိတ္ဆက္ (၃ -၂)

   ဆန္းစစ္ေဝဖန္ ေတြးေခၚဖို႔ရာမွာ ေက်ာ္လြႊားဖို႔လိုတဲ့ ရႈပ္ေထြးတဲ့ အဟန္႔အတားအခ်ိဳ႕ရဲ့ နိဂံုးပိုင္း ေခါင္း
စည္းကေလးေတြကို ၾကည့္ၾကရေအာင္ ။

* အေၾကာင္းမဲ့ေသာ ယူဆခ်က္မ်ားႏွင့္ ပံုေသကားက် အယူအဆမ်ား
  (Unwarranted Assumptions and Stereotypes)

   လူေတြဟာ ယူဆခ်က္ေတြအေပၚ အေျခခံၿပီး ေန႔စဥ္လုပ္ကိုင္ျဖတ္သန္းေနၾကပါတယ္ ။ ဥပမာ - 
ေက်ာင္းသားတစ္ဦးဟာ သူ႕ဆရာကို ဘယ္အခ်ိန္ ေက်ာင္းသြားရမလဲဆိုတာ ေန႔တိုင္းလွမ္းေမးမေနဘဲ
သူမွာရွိထားတဲ့ အခ်ိန္ဇယားေဟာင္းအတိုင္း ေက်ာင္းကို အေရာက္သြားတာဟာ ၊ သူရထားတဲ့  အခ်ိန္
ဇယားထဲကအတိုင္း မေျပာင္းမလဲ ေက်ာင္းတက္ရမယ္လို႔ ယံုၾကည္ယူဆလို႔ျဖစ္ပါတယ္ ။ ဒါေပမယ့္ ဒါ
က ယံုၾကည္ေလာက္တဲ့ အေၾကာင္းရွိတဲ့ ယူဆခ်က္ျဖစ္ပါတယ္ ။ မိုးေလဝသ ေၾကျငာခ်က္ေၾကာင့္ အ
ျပင္သြားတဲ့အခါ ထီးေဆာင္သြားတာဟာလည္း ၊ မိုးရြာမယ္လို႔ခန္႔မွန္းတာကို မွန္တယ္လို႔ ယူဆစရာ
အေၾကာင္းရွိတယ္လို႔ ေျပာႏိုင္ပါတယ္ ။


   အေၾကာင္းရင္းမဲ့တဲ့ ယူဆခ်က္ေတြကေတာ့ အမ်ားအားျဖင့္ ပံုေသကားက် အယူအဆ သို႔မဟုတ္
ေယဘုယ် ေရာေႏွာသတ္မွတ္တတ္မႈေတြဆီက လာပါတယ္ ။ နယ္တစ္နယ္က လူတစ္ေယာက္နဲ႔
ဆက္ဆံရရာမွာ ရိုင္းစိုင္းတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ၊ ဒီလူရဲ့နယ္က လူေတြအားလံုး ရိုင္းၾကမွာပဲဆိုၿပီး တစ္
ဖက္သတ္ သတ္မွတ္တာမ်ိဳးဟာ ဒီအမ်ိဳးအစားထဲမွာ ဝင္ပါတယ္ ။ ဒါ့ျပင္ လူတစ္ေယာက္ရဲ့ အရည္
အေသြးနဲ႔ အမူအက်င့္ေတြကို ၾကည့္ၿပီး တိုင္းတာတာမဟုတ္ပဲ သူပါဝင္ေနတဲ့ အဖြဲ႕အစည္းကိုမူတည္
ၿပီး ဆံုးျဖတ္သတ္မွတ္ ယူဆတာမ်ိဳးဟာလည္း ပံုေသကားက်ယူဆတဲ့ ေဘာင္ထဲဝင္ေနတာမို႔ သတိ
ျပဳၾကဖို႔ လိုပါတယ္ ။ ဒီေတာ့ အရင္းရွင္ေတြ ၊ လက္ဝဲသမားေတြ ၊ ဂ်ဴးေတြ ၊ အစြန္းေရာက္ေတြ စသည္
ျဖင့္ သံုးစြဲတဲ့အခါမ်ိဳးမွာ ပံုေသကားက် (stereotypes) ေဘာင္ထဲ ေရာက္သြားတတ္ပါတယ္ ။

* ကိုယ္ပိုင္ယူဆခ်က္အေပၚအရင္းခံေသာ ေတြးေတာမႈ  (Relativistic Thinking)

   တကၠသိုလ္တစ္ခုမွာ ၾကံဳေတြ႕ေနက် အျဖစ္တစ္ခုကို ၾကည့္ရေအာင္ ။

တပည့္  - ဆရာ ၊ က်ေနာ့္ရဲ့ အေျဖလႊာကို ဘာေၾကာင့္အမွတ္နည္းနည္းပဲ ေပးရတာလဲ ဆရာ ။
ဆရာ    - ဒါလား ၊ အေျဖလႊာရဲ့ ေအာက္ဆံုးမွာ ေပးထားတဲ့မွတ္ခ်က္ကို ေတြ႕တယ္မဟုတ္လား ။
             မင္းရဲ့ အေျဖလႊာထဲမွာ မင္းရဲ့ထင္ျမင္ခ်က္ေတြကို တင္ျပထားခဲ့ေပမယ့္ အဲဒါေတြကို
             ေထာက္ခံသက္ေသျပတဲ့ အခ်က္အလက္ေတြ တစ္ခုမွ ထည့္မထားဘူးေလ ။

တပည့္  - ဆရာက က်ေနာ့္ရဲ့ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ကို သေဘာမတူလို႔ အမွတ္နည္းနည္းပဲ ေပး
             တယ္လို႔ ဆိုလိုတာလား ဆရာ ။
ဆရာ    - မဟုတ္ပါဘူးကြ ၊ မင္းအမွတ္နည္းရတာဟာ မင္းရဲ့ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ကို ေထာက္ခံ
             တင္ျပတဲ့ သက္ေသျပခ်က္ေတြ မပါလို႔ပါ ။
တပည့္  - ဒါေပမယ့္ ဆရာရယ္ ၊ လူတိုင္းဟာ သူတို႔ရဲ့ ထင္ျမင္ခ်က္ကို တင္ျပခြင့္ရွိၾကတာပဲ ။
             လူတိုင္း သူတို႔ရဲ့ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ကို စြဲကိုင္ခြင့္ရွိၿပီး ၊ တပါးသူေတြကလည္း မွား
             ေၾကာင္း သက္ေသမျပႏိုင္ၾကပါဘူး ။ ဒါနဲ႔မ်ား ဒါကိုမွန္ေၾကာင္း သက္ေသျပဖို႔ လို
             ေသးလို႔လား ဆရာရယ္ ။

   ဒီျဖစ္ရပ္မွာၾကည့္ရင္ တပည့္လုပ္သူဟာ Relativistic Thinking ေထာင္ေခ်ာက္ထဲက မရုန္းထြက္
ႏိုင္တာကို ေတြ႕ရႏိုင္ပါတယ္ ။ ဒီေနရာမွာ ေထာင္ေခ်ာက္ကို ျမင္ႏိုင္ဖို႔ဟာ အေရးပါလာပါတယ္ ။
ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ ဒီလိုေထာင္ေခ်ာက္ထဲ ေရာက္သြားၿပီဆိုတာနဲ႔ critical thinking ကို ဆက္ေလ့
လာဖို႔ေတာင္ အေၾကာင္းရင္းမရွိ (သို႔မဟုတ္) မျမင္ႏိုင္ေတာ့လို႔ပါပဲ ။

   Relativistic Thinking (relativitism) မွာ အေျခခံအက်ဆံုးအေနနဲ႔ ႏွစ္မ်ိဳးထပ္ခြဲလို႔ ရပါေသးတယ္ ။

(က) အမွန္တရားဟာ လူတစ္ဦးစီရဲ့ ထင္ျမင္ခ်က္နဲ႔သာ ဆိုင္တယ္ဆိုတဲ့ အယူအဆ (subjectivism) နဲ႔
(ခ)  အမွန္တရားဟာ လူမႈ သို႔မဟုတ္ ယဥ္ေက်းမႈဆိုင္ရာ ထင္ျမင္ခ်က္လို႔ ယူဆတဲ့ (cultural relativism)
      တို႔ပဲ ျဖစ္ၾကပါတယ္ ။

   (ထင္ျမင္ခ်က္ ၊ ယဥ္ေက်းမႈ ၊ လူ႔က်င့္ဝတ္စတာေတြဟာ လိုအပ္တာ မွန္ေပမယ့္ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ အျမင္
မတူတာေတြ ၊ မဆံုးႏိုင္တဲ့ အျငင္းအခံုေတြနဲ႔ က်ိဳးေၾကာင္းက်တဲ့ ေျဖရွင္းမႈေတြကို ေပးႏိုင္ဖို႔မလြယ္တဲ့
အရာေတြျဖစ္ပါတယ္ ။ critical thinking ကေတာ့ သိပၸံနည္းလမ္း အက်ႏိုင္ဆံုးျဖစ္ေအာင္ လုပ္ဖို႔ႀကိဳး
စားတဲ့ ေတြးေခၚျခင္းမ်ိဳးလို႔ ဆိုႏိုင္ပါတယ္ ။)

* ျဖစ္ခ်င္ေသာအေတြး  (Wishful Thinking)

   ေဘာလီေဘာပြဲတစ္ခုမွာ ျဖစ္ပါတယ္ ။
   ေနာက္ဆံုးပြဲမွာ အမွတ္အႀကိတ္အနယ္ျဖစ္ေနခ်ိန္တုန္း အသင္းတစ္ခုက အခြင့္ေရးေကာင္းတစ္ခု
ရလာပါတယ္ ။ အဲဒါကေတာ့ သူတို႔ရဲ့ၿပိဳင္ဖက္အသင္းဝင္ေတြ ကစဥ့္ကလ်ားျဖစ္သြားတာပါပဲ ။ ဒါကို
အခြင့္ေကာင္းယူၿပီး ေဘာ္လံုးကို အကြက္က်က် ပို႔လိုက္ရံုနဲ႔ “ႏိုင္”ရေတာ့မယ့္ အေနအထားမွာ အရမ္း
ႏိုင္ခ်င္ၿပီး အစြမ္းလည္းျပခ်င္ေနတဲ့ ေရွ႕တန္းကအသင္းသားက ေဘာလံုးကို အားရပါးရ ရိုက္ခ်လိုက္
ပါေတာ့တယ္ ။ အက်ိဳးဆက္ကေတာ့ ေဘာ္လံုးဟာ စည္းျပင္ကို ကပ္ကာသီကာ ထြက္သြားၿပီး တဖက္
အသင္းကို အခြင့္အေရး လက္လြဲေပးလိုက္ခဲ့သလို ျဖစ္သြားပါေတာ့တယ္ ။

   ေနာက္ဆံုး အရံႉးနဲ႔ ကြင္းျပင္ကို ထြက္လာခဲ့ရေပမယ့္ ခုနက အမွားလုပ္ခဲ့တဲ့ အသင္းသားကေတာ့
သူ႕အမွားကို လက္မခံႏိုင္ေသးပါဘူး ။ တစ္သင္းလံုးနဲ႔တစ္ေယာက္ “ငါရိုက္လိုက္တာ စည္းအထဲကို
တစ္ေတာင္ေလာက္ေတာင္ ဝင္ေနတာ ၊ ဒိုင္ညစ္လို႔သာ ငါတို႔ရႉံးသြားတာ” လို႔ ခံျငင္းေနပါတယ္ ။

   လေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာၿပီးတဲ့ေနာက္မွာေတာ့ ဒီအသင္းသားဟာ သူမွားခဲ့ပါတယ္ဆိုတာ ဝန္ခ်ႏိုင္တဲ့
အေနအထားကို ေရာက္လာခဲ့ၿပီး အားလံုးကို ေတာင္းပန္ခဲ့ပါေတာ့တယ္ ။

   ခင္ဗ်ားတို႔ေကာ ဒီလိုျဖစ္ခ်င္တဲ့အေတြးေတြနဲ႔ မွားခဲ့ဖူးပါသလား ။ မွားခဲ့ဖူးပါတယ္ဆိုရင္ ခင္ဗ်ားတစ္
ေယာက္ထဲမဟုတ္ပါဘူး ။ လူသားသမိုင္းတစ္ေလွ်ာက္လံုးမွာကိုက ဒါမ်ိဳးေတြနဲ႔ ျပည့္ေနတာပါ ။ အခု
သိၿပီဆိုရင္ေတာ့ ေရွ႕ေလွ်ာက္သတိထားဖို႔ရာ ေနာက္မက်ေသးပါ ။

• Critical Thinking မိတ္ဆက္ (၃ - ၁)
• Critical Thinking မိတ္ဆက္ (၂)
• Critical Thinking မိတ္ဆက္ (၁)
• ယုတၱိဆိုင္ရာ အေတြးျမင္မွားမ်ား (Logical Fallacies) - မိတ္ဆက္ (၁)

ေကာင္းျမတ္ စံုလင္ၾကေစလိုေသာ ေစတနာမ်ားျဖင့္ ၊

မန္းကိုကို
၂၂ ၊ ၁၀ ၊ ၂၀၁၁

Bassham G, Irwin W, Nardone H & Wallace J 2008, Critical Thinking: a student’s introduction, 3rd edn, McGraw-Hill Higher Education, New York.

======================

Notes: 

**   ဒီစာစုတြဲကို စိတ္ဝင္စားသူေတြရွိသလို ၊ ေလ့လာက်င့္သံုးသူ ၊ ေဝမွ်လက္ဆင့္ကမ္းသူေတြလည္း

ရွိမယ္လို႔ ယံုၾကည္ပါတယ္ ။ ဘယ္လိုသံုးစြဲ ခြဲေဝမွ်ေပးတာမ်ိဳးကိုမဆို ႀကိဳဆိုပါတယ္ ။

**   ဒီစာတြဲေနာက္မွာ Fallacies လို႔ေခၚတဲ့ “အေတြး ၊ အထင္အျမင္ ၊ ယုတၱိအမွားမ်ား” ေတြအေၾကာင္း
တစ္တြဲဆက္ေရးသြားဖို႔ ရည္ရြယ္ထားပါတယ္ ။

**   စာေရးသူဟာ တီထြင္ဖန္တီးသူမဟုတ္ပါ ။ စုစည္း ဘာသာျပန္ ေဝဌသူသာ ျဖစ္ပါတယ္ ။ ဒါေၾကာင့္

ဘယ္သူမဆို ဒီစာစုေတြကို ကူးယူ သံုးစြဲ ျဖန္႔ေဝတာမ်ိဳးကို ခြင့္ျပဳပါတယ္ ။ ခြင့္ေတာင္းစရာ မလိုသလို ၊

စာေရးသူအမည္ကို အသံုးမျပဳခ်င္ရင္လည္း ျဖဳတ္ထားခဲ့လို႔ ရပါတယ္ ။

*  ဒိထက္မက ေလ့လါခ်င္သူေတြအတြက္ critical thinking နဲ႔သက္ဆိုင္တဲ့ Link အေတာ္မ်ားမ်ား ထည့္
သြင္းေပးထားတဲ့ေနရာကို သြားလိုရင္ေတာ့ Air University link မွာ သြားရွာဖတ္ႏိုင္ၾကပါတယ္ ။